5. Асаблівасць развіцця беларускага мовазнаўства ў паслякастрычніцкі час.

Працэсы укаранення беларускай мовы у шырокую грамадскую практыку атрымалі ў рэспубліцы назву беларустзацыі. Яны стымулявалі сістэматычную, мэтанакіраваную, навуковую распрацоўку беларускай мовы. У 1921г. - быў адкрыт БДУ, у 1922г. - Инбелкульт. Лёсік распачаў прыпадаваць беларускую мову. 1921г. - створана беларуская навукова-тэрміналагічная камісія, якой даручалася распрацаваць тэрміны па усіх галігах навукі у абъёме сярэдней школы. За 1922-1930-я гады выдадзена 24 выдання беларускай навуковай тэрміналогіі па алгебры, батаніцы, геаграфіі, педагогікі і інш. 1927г. - склікана акадэмічная канферэнцыя па рэформе беларускага правапісу і азбукі. Язэп Лёсік, Сцяпан Нікрашэвіч зрабілі даклады. Створана правапіс_____ камісія. Узначальвау яе Нікрашэвіч. У склад вайшлі Янка Купала, Лёсік, Бузук. Да пачатку 30-га года камісія падрыхтавала праэкт беларускага правапісу. Ён не быў зацверджаны.Была створана урадавая  камісія на чале з Галадзедам. Узмацненне русіфікатарскай палітыкі судзейнічала прыняцце дэкрэта СНКБССР ад 26 жніўня 1933г. "Аб зменах і спрашчэнні беларускага правапісу". 1990г. - прынят закон аб мовах.

6  Мова ў жыцці грамадства

Мова - нанважнейшы сродак зносін паміж людзь-мі, які дзейнічае на працягу існавання чалавецтва. Мову стварае і развівае грамадства, народ. Пакуль жыве народ, жыве і яго мова, яна перадаецца з пака-лення ў пакаленне як спадчына ад нашых бацькоў, на-шых продкаў.

Мова дапамагла людзям вылучыцца з жывёль-нага свету, развіць сваё мысленне і дасягнуць сённяш-няга прагрэсу. Працоўная дзейнасць людзей - аснова жыцця грамадства. Здабыванне агню, паляванне на звера, лоўля рыбы ў старажытнасці, вытворчасць у наш час складаных машын, электронных прыбораў і інш. патрабавалі і патрабуюць намаганняў многіх людзей, арганізацыі і размеркавання іх абавязкаў. Гэта значыць, што любы працоўны працэс немагчы-мы без абмену думкамі, без мовы.

На зямлі існуе вялікая колькасць моў, але ўсе яны валодаюць агульнымі рысамі, якія адрозніваюць мову ад іншых сродкаў зносін паміж людзьмі (напрыклад, ад сігналізацыі з дапамогай кастроў, музычных інстру-ментаў і інш,). Разам з тым кожная мова мае сваё, адметнае, што выдзяляе яе як самастойную адзінку. У ёй ёсць свой слоўнік (набор слоў), свой сінтаксіс, г. зн. спосабы спалучэння слоў пры чалавечых зносінах.

Мову нельга лічыць нязменнай, застылай з'явай. Кожная мова праходзіць доўгі шлях развіцця, яна змяняецца, удасканальваецца. Асабліва прыкметныя змены бываюць у слоўніку (лексіцы) мовы, бо слоўнік найбольш адчувальны да змен у жыцці грамадства. Змены ў фанетыцы і граматыцы мовы адбываюцца даволі павольна.

Надзвычай важную ролю адыгрывае мова ў духоў-ным жыцці народа. Дасягненні кожнага народа ў раз-віцці навукі і культуры магчымыя толькі пры непасрэдным удзеле роднай мовы. Асаблівае значэнне мае мо-ва ў выхаванні людзей.

Вядомая беларуская паэтэса Цётка пісала: «Бедны той, хто... не мае скарбаў вечных - скарбаў душы. Та-кі скарб, каторы ніхто і ніколі адабраць ад нас не здолее,- гэта любоў да Бацькаўшчыны, да свайго наро-да, да роднай мовы...»

7 Графіка.

З гісторыі пісьма: 1)Піктаграфіч. пісьмо (пісьмо малюнкамі). Піктаграмма ўмаўляла сабой цэлыя непадзеляныя на словы паведамленне, або выказванне ў малюнках. Малюнкі сталі выкарыст. для перадачы абстрактных паняццяў.

2)Ідэаграфічнае пісьмо (пісьмо паняццяў). Кожны знак служыць сімвалам паняцця, якое стаіць за словам.

3)Фанетычнае (гукавае) пісьмо. Арыентуецца на гучанні, на фанетыч. адзінкі- склад. і гук. Ранняй формай было складавае пісьмо. Графіч. знакі абазначалі склады. Літарнае пісьмо (2 этап развіцця), якое фармір у канцы 2 прч. 1 тысячагодзя да н.э. Вядомы 2 тыпы літар пісьма: кансанантнае (толькі зыч.), кансанантна-вакалічнае (зыч. і галос.).

Сукупнасць літар размеўаных у традыц. устанозленным парадку наз. алфавітам. Літары падраздяляюцца на: вялікія і малыя. 32 літары.

8. Пераклад з рускай мовы на беларускую. Тэматычны аспект.

I узровень - пераклад на узроуне фанем. Перакладаюцца уласныя імёны и рэаліі. (Воробей - Варабей, воробей - верабей).

II узровень - пераклад на узроуні марфем (марфема - знаёмая частка слова)(полез-н-ый - карыс-н-ы, ликвид-иров-а-ть - ліквід-ав-а-ць)

III узровень - пераклад на узроуні слоў (найбольш лёгкі, але не заусёды магчыма).

IV - пераклад на узроуні словазлучэнняў. На гэтым узроўні часцей перакладаюцца устойлівыя фразеалагічныя словазлучэнні.

V - пераклад на узроуне сказаў. На гэтым узроўні перакладаюцца сказы, якія з'яуляюцца па сваім значэнні ідэяматычнымі (прыказкі, прымаукі, крылатыя выразы).(Учиться всегда пригодится - Вучыся і навука паможа).

VI - пераклад на узроуні ___________ слоў (пераклад не слова у слова, а трэба высказаць асноуную думку).

VII - пераклад на узроуні тэкста (пры перакладзе вершау)

Неадпаведнасць лада беларускай мовы спецыфіцы іншых моу вядзе да неабходнасці граматычных, лексічных трансфармацый. 4 тыпа змен ці трансфармацый: 1. Перастаноука (пры пераводзе парадак слоу мяняецца). 2. Замена (пры пераводзе слова замяняецца другім). 3. Дабауленне. 4. Пропуск.  Рускія тэрміны, якія перадаюцца дзеяпрыметнікамі незалежнага стану, цяперашняга часу і абазначаюць утваральнік дзеяння, мэтазгодна перадаваць дзеепрыметнікамі з суфіксамі -уч, -юч, -ач, -яч. (управляющий синал - кіруючы сігнал). Пры перакладзе тэрмінау дзеепрыметнікау, якія утрымліваюць паняцце, аб назначэнні аб'екта могуць выкарыстацца яшчэ і прыметнікі з суфіксом -льн. (замыкающий контакт - замыкальны кантакт). Зваротныя формы дзеепрыметнікау наогул не характэрны для суаснай беларускай мовы і пры перакладзе рускіх тэрмінау, выражаюцца зваротнымі формамі дзеепрыметнікау цяперашняга часу на -ущ, -ющ любога стану ____________________, або апісальныя звароты. Для перакладу дзеепрыметнага зваротнай форм прошлага часу выкарыстоўваюць апісальны зварот (атом распавшийся - атам які распауся). Зрэдку замест апісальнага звароту выкарыстоўваюць прыметнікавыя формы з суфіксамі -н, -ан, -л.